Miễn trách nhiệm bồi thường do hành vi vi phạm của một bên hoàn toàn do lỗi của bên kia gây ra

Lỗi được coi là một trong những yếu tố để xác định trách nhiệm dân sự. Lỗi này có thể là hành động hoặc không hành động của bên bị vi phạm. Về bản chất, các bên đều có hành vi vi phạm, tuy nhiên, sự vi phạm của một bên có nguyên nhân chủ yếu từ lỗi của bên bị vi phạm. Chẳng hạn, bên vi phạm đã làm theo một chỉ dẫn không rõ ràng của bên bị vi phạm dẫn đến thiệt hại. Trong trường hợp này, bên vi phạm đã được loại trừ lỗi cấu thành nên hành vi vi phạm, bên bị vi phạm sẽ chịu những rủi ro về thiệt hại này.

Ví dụ, Công ty A kí kết với công ty B hợp đồng mua bán 10 tấn vải. Theo đó, công ty A phải thanh toán đúng hạn khoản tiền bằng 30% giá trị hợp đồng để công ty B mua nguyên vật liệu sản xuất. Tuy nhiên, công ty A đã không thanh toán đúng hạn dẫn đến việc đình trệ sản xuất khiến cho việc giao hàng của công ty B bị chậm trễ.

Trong trường hợp này, nếu như trong hợp đồng không có thỏa thuận khác về việc chậm thanh toán và việc chậm thanh toán của công ty A không phải do bất khả kháng hoặc do quyết định của cơ quan có thẩm quyền thì xem như công ty A đã có lỗi khiến cho công ty B không thể thực hiện đúng hợp đồng nên công ty B được miễn trách nhiệm.

Bên cạnh điểm c khoản 1 Điều 294 Luật Thương mại năm 2005, trường hợp miễn trách còn được quy định trong các văn bản pháp luật chuyên ngành thương mại khác như Điều 165 Luật Hàng không dân dụng năm 2006; Điều 78 Bộ luật Hàng hải năm 2005 quy định miễn trách đối với người vận chuyển, người vận chuyển sẽ được miễn trách khi có lỗi của người khác hoặc không do lỗi của người vận chuyển hay đối với hợp đồng bảo hiểm, công ty bảo hiểm sẽ được miễn trách khi thiệt hại xảy ra đối với bên mua bảo hiểm hoàn toàn do lỗi cố ý của bên mua.

Tuy nhiên, chỉ xét tới Điều 294 Luật Thương mại 2005, điều luật này mới dự liệu miễn trách nhiệm đối với bên vi phạm hợp đồng khi hành vi vi phạm của một bên hoàn toàn do lỗi của bên kia mà chưa tính đến khả năng hành vi vi phạm của một bên có nguyên nhân xuất phát từ bên thứ ba, mà bên này rơi vào các trường hợp mà pháp luật quy định được miễn trách nhiệm.

Luật thương mại hiện hành nói chung và Điều 294 Luật thương mại nói riêng cũng chưa dự liệu trường hợp miễn trách nhiệm do một bên ủy quyền cho bên thứ ba thực hiện một phần hoặc toàn bộ hợp đồng mà bên thứ ba này vi phạm nghĩa vụ trong một số trường hợp cụ thể. So sánh với Công ước Viên về hợp đồng mua bán hàng hóa quốc tế, Điều 79 quy định rằng nếu một bên không thực hiện nghĩa vụ của mình do người thứ ba mà họ nhờ thực hiện toàn phần hay một phần của hợp đồng cũng không thực hiện điều đó, thì bên ấy chỉ được miễn trách nhiệm trong trường hợp bên vi phạm hợp đồng được miễn trách nhiệm chiếu theo công ước được áp dụng cho họ. Có thể thấy, đây là một thực tiễn thương mại hoàn toàn có thể xảy ra trên thực tế mà pháp luật Việt Nam cần phải bổ sung để đảm bảo tính toàn diện và công bằng của miễn trách nhiệm do vi phạm hợp đồng.